Cái nôi của dân tộc Trung Quốc (hết)

Andreas Lorenz

Phan Ba dịch từ Der Spiegel số 22 / 2012

Có thể nhận ra được những vùng công nghiệp hiện đại ở chân trời, đã thành hình trong những năm vừa rồi, còn khổng lồ hơn cả những cái trong thời của Mao. Trong lúc lượn đáp xuống thành phố Ô Hải, máy bay bay qua hết nhà máy này đến nhà máy khác, ống khói này đến ống khói khác, tháp làm nguội này đến tháp làm nguội khác. Ở phía sau đó, Hoàng Hà lóng lánh trong ánh nắng chiều.

Nhà mới xây ở Ordos: như Dubai không có dân cư. Ảnh: Der Spiegel

Đường sáu làn, tám làn, mười làn xe cắt vụn những đụn cát. Ở đây, Trung Quốc đổ bê tông để xây nhà ở Bắc Kinh và Thượng Hải, đổ khuôn nhựa cho radio và máy truyền hình, tôi thép cho nhà chọc trời, cầu, ô tô và tàu hỏa cao tốc.

Ở Ô Hải, ủy ban hành chính thành phố vừa xây dựng một tòa nhà chính phủ khổng lồ, hai sân vận động có lối kiến trúc tương lai, một trường đại học và một trường đại học Đảng đẹp. Bây giờ họ lại muốn giật sập những khối nhà ở vừa mới được dựng lên – kế hoạch mang tham vọng còn nhiều hơn nữa đã vượt qua những kế hoạch cũ.

Trên ngọn cao nhất của dãy núi gần đó, công nhân đã bắt đầu tạc vào đá đầu của ông vua huyền thoại của người Mông Cổ, Thành Cát Tư Hãn, cũng như người Mỹ đã làm với các tổng thống của họ ở Black Hills trong South Dakota. Chẳng bao lâu nữa, người đi chinh phục thế giới sẽ nhìn qua Hoàng Hà vào đất nước rộng lớn này.

Các đồng chí ở Ô Hải không phải là trường hợp đặc biệt: cũng như họ, quan chức ở cạnh Hoàng Hà đều mơ ước đẩy các thành phố của họ vào hàng ngũ của các đô thị có tầm quan trọng quốc tế.

Hầu như không ai có kế hoạch to lớn hơn là những người lãnh đạo Đảng ở Ordos, tròn 80 kilômét ở phía nam của Hoàng Hà trong Nội Mông. Ordos được cho là Dubai của Trung Quốc. Các chuyên gia ước lượng thu nhập của các mỏ nhà nước và tư nhân năm 2010 là 35 tỉ dollar, tăng trưởng kinh tế ở đây đôi khi cao gấp đôi so với phần còn lại của đất nước.

Và sẽ tiếp tục như thế: cho tới nay, các kỹ sư đã phát hiện ở đây một phần sáu trữ lượng than đá và một phần ba trữ lượng khí đốt của toàn Trung Quốc. Ngay bây giờ, mỗi một người của 1,5 triệu dân cư thành phố trung bình đã kiếm được tròn 20.000 dollar trong một năm, nhiều hơn bất cứ nơi nào khác.

Ở Ordos, Đảng đã dựng lên quận Kangbashi hoàn toàn mới, kể cả tổng hành dinh quân đội và đại học cho 8000 sinh viên. Đến lúc nào đó, dự định có ít nhất là 300.000 người sẽ sống ở đây. Nhưng cho tới nay nhiều lắm là chỉ một vài ngàn người định cư ở đây. Kangbashi là một thành phố ma và là một đài kỷ niệm cho sự điên rồ trong thảo nguyên.

Nằm cách Kangbashi vài kilômét về phía nam là nguồn chính của sự giàu có: than đá. Những ngọn tháp khai thác và xi lô màu xanh trắng. Hệ thống máy móc rất hiện đại, từ một phòng điều khiển, kỹ sư giám sát diễn tiến dưới hầm thông qua camera.

Một dòng sông phụ và nhỏ của Hoàng Hà chia cắt ở đây nước Trung Quốc công nghiệp hiện đại với hạ tầng tối tăm của nó. Ở phía bên kia, doanh nghiệp tư nhân đã đào những đường hầm vào trong lòng đất. Xe tải chất đầy hàng thở hổn hển ra khỏi cổng của những hầm mỏ bé tí không an toàn này, cũ kỹ và hỏng hóc đến mức mỗi một chuyến đi vào lòng đất đều có thể là chuyến đi cuối cùng.

Công nhân của những mỏ này sống trên một ngọn đồi ở phía trên mỏ trong những căn nhà tồi tàn bằng gỗ ván, ở giữa mỗi nhà có một cái lò bằng sắt. Nhà vệ sinh tập thể lặng lẽ hôi thối. Công nhân không phải trả tiền thuê nhà, có một nhà ăn nhỏ cho cả khu.

Chủ của những hầm mỏ như những hầm mỏ này đã cùng gây ra cơn sốt xây dựng trong các thành phố lớn của Trung Quốc. Như ở thủ đô Bắc Kinh, các ông hoàng than đá từ Hoàng hà đã mua cả nhiều khu phố mới xây. Họ thường trả tiền mặt và bỏ trống những căn hộ đấy. Họ hy vọng rằng giá sẽ tiếp tục tăng.

Ai đi dọc theo hạ lưu Hoàng Hà, người đấy sẽ bị ném qua lại giữa quá khứ và tương lai như trong một cỗ máy đi du lịch theo thời gian đã hỏng. Nép mình ở phía sau các con đê là những ngôi làng đã không hề thay đổi gì từ nhiều thập niên nay, có những nơi mà đường xá của chúng có tên là “Sắt và Thép” như trong thời của Mao. Chúng không có nơi họp chợ, không có quán, không có nghĩa trang. Nông dân chôn cất người chết trên những cánh đồng của họ.

Ở phía Đông của tỉnh lỵ Tế Nam, nơi trước đây mười năm chỉ có những vũng nước khô cạn đi trong cát – thời đấy, con sông ngẽn bùn ở đây gần hai phần ba thời gian của một năm, trước khi nó đến Hoàng Hải – thì bây giờ nước lại lóng lánh trong ánh nắng mặt trời. Nhà nước quy định từng tỉnh một được lấy bao nhiêu nước, công ty công nghiệp phải xây dựng kênh tưới nước hiện đại cho người nông dân trong vùng, để nước không bị bốc hơi quá nhiều.

Ở trước một trạm bơm, ba người công nhân đang xúc bùn sang một bên. Người nông dân ở sau con đê cần nước của Hoàng Hà cho những cánh đồng ngô và cây bông vải của họ. Trước đó họ đã đốt một ít pháo để xua đuổi đi tà ma của dòng sông.

Bên cạnh đó, những người công nhân di cư với tiền công hơn mười euro một chút cho một ngày công đang dùng tay không để chồng những tảng đá lên với nhau, những cái được dùng để củng cố con đê trong trường hợp ngập lụt. Ở khắp nơi trong hạ lưu, những khối đá dự phòng nằm sẵn sàng thành hàng dài ngăn nắp.

Khách du lịch ở Ordos. Ảnh: Der Spiegel

“Nước bây giờ đã có thể uống được”, người bán tàu hũ Wei nói, người với chiếc xe gắn máy của mình đi dọc theo các ngôi làng cạnh bờ sông mỗi buổi sáng. Cả cá cũng lại bơi trong dòng sông, người dân bắt chúng bằng cách dí dây diện vào trong nước.

Hôm đấy là ngày họp chợ trong ngôi làng có tên là “Lò Rèn”. Người bán chào mời trái cây, rau quả, đồ điện tử rẻ tiền và quần áo. Ở đây có mũ Mao cũ với giá tính ra là 57 [euro] cent và những cái chậu nước tráng men truyền thống có môtíp hoa sặc sỡ. “Chúng tôi sống không tốt và cũng không tệ”, một phụ nữ nông dân nói. “Mỗi năm có dư được vài ngàn nhân dân tệ”.

Người mài kéo Duan, 71 tuổi, ngồi cạnh đường đi trong một cái áo khoác màu xanh nước biển. “Tôi kiếm được 500 đến 600 nhân dân tệ một tháng”, ông ấy tường thuật, khoảng 62 đến 74 euro. Ông cần khoảng tiền đó vì không muốn là gánh nặng cho những đứa con. “Người nông dân chúng tôi ở Trung Quốc không có tiền hưu”, ông ấy nói.

Đảng đã lấy đi một gánh nặng to lớn cho ông và gia đình của ông: ông không còn phải tự trả tiền bác sĩ nữa. Tất cả 700 triệu người đồng hương của ông ấy cũng cần phải ký kết một hợp đồng bảo hiểm sức khỏe như ông ấy.

Duan, như ông nói, phải đóng sáu euro một năm. Bù lại, ông nhận lại được từ 40 đến 70% tiền chi trả cho bác sĩ, tùy theo ông ấy để cho điều trị ngoại trú hay ở trong một bệnh viện. “Tôi đã chụp ảnh cho giấy chứng nhận”, ông ấy hãnh diện nói.

Rồi cuối cùng, 100 kilômét tiếp theo đó về phía Đông, Hoàng Hà đổ vào Vịnh Bột Hải, nơi người ta phát hiện ra một mỏ dầu khổng lồ cách đây hơn 50 năm. Nó mang cái tên “Chiến Thắng”. Kể từ đấy, những ngọn đuốc của các nhà máy lọc dầu cháy rực lửa, những cái bơm dầu đong đưa ở khắp mọi nơi như những con lắc đồng hồ.

Ở cạnh cửa sông, chính phủ đã thiết lập một vùng bảo vệ thiên nhiên, thêm vào đó là một trung tâm du lịch, phô trương trong kiến trúc theo lối tương lai. Du thuyền chào mời những chuyến đi ra cho tới biển, tới đấy, nơi màu nâu của dòng sông gặp màu xanh của biển. Các thuyền trưởng phải chú ý đến máy đo độ sâu hồi âm từng giây một, vì sau hơn 5000 kilômét, nước ở đây có độ sâu còn chưa tới nửa mét.

Chiếc tàu “Cổng Rồng 688” đã kẹt trong bùn với du khách. Một chiếc tàu khác cẩn thận tiến đến gần, để sục bùn lên và qua đó mà chiếc tàu đang mắc nạn có đủ nước dưới sống thuyền. Người ta thành công sau tròn một giờ đồng hồ, và cả hai chiếc thuyền bình bịch trở về trong mặt trời chiều đỏ như máu.

Ngược dòng sông một chút, vào lúc này cư dân trong tỉnh lỵ Tế Nam đang thả diều lên bầu trời đêm trên quảng trường giữa những căn nhà của chính phủ. Chúng được gắn bóng đèn và đua nhau sáng lấp lánh với những vì sao.

Diều đã được thả lên bầu trời từ nhiều trăm năm nay. Nhưng nước Trung Quốc của ngày hôm nay đã từ lâu không còn bằng lòng với những thú giải trí truyền thống như thế nữa.

Trong một góc của quảng trường, một chiếc máy cassette kêu vang khàn đục. Một nhóm vũ công dân tộc mang giày có đế sắt vào. Rồi nhạc dân tộc Ireland vang lên, và cư dân của Hoàng hà bắt đầu nhảy múa.

Andreas Lorenz

Phan Ba dịch